A small story of Pradeep – 2

સોક્રેટીસ ગ્રીક શહેરમાં રહેતાં. એકવાર એમનાં એક ચાહક દોસ્ત પરાણે શહેરના માર્કેટમાં લઇ ગયાં. ચારેબાજુ ઠેકઠેકાણે નજર કરો ત્યાં બધું જ મળતું હતું. દરેક લકઝરીયસ વસ્તું ત્યાં મળતી હતી. સોક્રેટીસ ત્યાં પોતાના દોસ્ત સાથે કલાકો સુધી ટહેલતાં રહ્યાં. એમનો દોસ્ત રાહ જોતો હતો કે કદાચ સોક્રેટીસ આ બધી જ ભવ્યતા જોઇને કોઈ એકાદ વસ્તું તરફ ખેંચાશે. આ દોસ્ત એમને ગમતી વસ્તું ગિફ્ટ આપવાં માંગતો હતો.

“તમારે કશું જોઈતું નથી અહીંથી?” પેલાં દોસ્તે છેલ્લે થાકીને પૂછ્યું.

“અહીં કેટલું બધું છે જે મારે ક્યારેય જોઈતું જ નથી.” સોક્રેટીસ બોલ્યાં!

સાવ સાદું-સીધું વિચિત્ર લાગતું આ વાક્ય ખુબ ઊંડું છે. આ વાક્ય છે મૂળભૂત સ્વતંત્રતા. સતત નવુંનવું, વૈભવી, મોટું અને હદ બહારનું બધું સામાન્ય માણસ ઝંખ્યા કરતો હોય છે. પરંતુ ઉંચો માણસ એ જેને પોતાની પાયાની જરૂરિયાતોને બાદ કરતાં આ જગત પાસેથી કશું જ જોઈતું નથી.

મારા દોસ્ત પ્રદીપની વાત મેં અમુક દિવસો પહેલાં કરેલી. મોટેભાગે એવું બનતું હોય છે કે જ્યારે કોઈ ઈમ્પેક્ટ કે રીઝલ્ટની આશા વિના કશુંક લખીએ, કરીએ, કે જીવીએ ત્યારે આપોઆપ સત્વપૂર્ણ હોય એને પ્રતિસાદ સારો મળતો હોય.

પ્રદીપભાઈની વાત ઘણી ફેલાઈ. ન્યુઝમાં આવી. મને શરૂઆતના ત્રણ-ચાર દિવસમાં સેંકડો મેસેજ અને ફોન આવ્યાં કે પ્રદીપભાઈનો સંપર્ક કરાવો.પ્રદીપની લોન ભરવા ઉત્સુક પચાસથી વધું લોકો. આઠ-દસ NGO એમને લાઈફટાઈમ ચાલે એટલું ફંડ આપી શકે તેમ હતાં. વિદેશમાં રહેલી ત્રણ સંસ્થાઓએ અમેરિકન ડોલરમાં ઘણી મોટી રકમ ભેગી પણ કરી લીધેલી. રાજકોટની એક પ્રખ્યાત સ્કૂલ પ્રદીપને લાઈબ્રેરીયન તરીકે ઉંચો પગાર અને મકાન પર આપવાં માંગતી હતી. જેટલાં પુસ્તકપ્રેમીઓએ વાત વાંચી એમાંથી ઘણાં પ્રદીપ પાસે રૂબરૂ જઈને પુસ્તકો આપવાં ગયા. સુરતના બે ઉદ્યોતપતિએ કહેલું કે તેઓ પ્રદીપને પોતાની દુકાનો નિ:શુલ્ક આપવાં માગે છે. મારા ગામનાં નજીકમાં રહેતાં એક કડીયાકામ કરતાં વ્યક્તિએ મને કહ્યું કે – હું પ્રદીપભાઈને મારા ખર્ચે એક સારી ઓરડી બનાવી દઉં!

આવી અઢળક મદદ જોઇને મને થયું કે હું પ્રદીપભાઈને કહું તો ખરો. મેં ફોન કર્યો અને બધી જ સહાય વિશે વિસ્તારથી કહ્યું. મેં બધું જ કહ્યું પછી પ્રદીપ એક જ વાક્ય બોલ્યો :

“યહા કીતના સારા મુજે મીલ રહા હૈ…જો મુજે કભી નહીં ચાહીએ.”

પ્રદીપભાઈ સંત નથી. એમનો આશ્રમ નથી. પોતાની ઘણી જરૂરિયાતો હોય છે. એમને ડેફીનેટલી કમાવું છે. છતાં એમને દાન/સહાય કે દયા-ભાવ ભરી નજરથી આનંદ નથી. મેં એમને કહ્યું કે – “દોસ્ત, આવું બધું ફરી ક્યારેય નહીં મળે. આ ફૂટપાથની દુકાનથી કશું નહીં વળે. એટલીસ્ટ રાજકોટની લાઈબ્રેરિયનની નોકરી તો લઇ લો.”

મારા અમુક સવાલો પછી એમણે એક જવાબ આપ્યો જે હું અહીં ગુજરાતીમાં લખી દઉં છું:

“જીતેશભાઈ, રોજે રાત્રે અગિયાર વાગ્યે આ ફૂટપાથની દુકાન છોડીને હું ઘરે નીકળું છું, પણ હું ઘરે પહોંચું છું રાત્રે એક વાગ્યે. એ બે કલાક હું ક્યાં જાઉં છું ખબર છે? મારા પર નિર્ભર અને મારા કરતાં વધું જરૂરિયાતવાળા બાર માણસો છે જેની સારસંભાળ હું રાખું છું. ક્યારેક એમની ભૂખ સંતોષવા માટે મારે અન્ન લઈને જવાનું હોય છે. હું રાત્રે ન જમું તો એનું કારણ એ હોય કે મારે બીજા મારા માણસોને જમાડવામાં દિવસની કમાણી જતી રહી હોય. જીતેશભાઈ, હું મહેનત કરું છું. પણ મારી નજર માત્ર મારી જાત પર નથી. હું અહીંથી રાજકોટ જતો રહું અને લાઈબ્રેરીયન પણ બની જાઉં. હું ખુશ થઈશ. મારો પગાર, મકાન બધું મળી જશે. પણ એ માણસોનું શું જેમને મળવા હું રાત્રે જાઉં તો એમનો દિવસ ઉગે છે? મારે એવી મદદ શી કામની જે મને મોટો કરી દે? એવો હું શા કામનો જે કોઈને મોટા કર્યા વિના આગળ જતો રહું?”

હું ચુપ રહ્યો. ઘણી ક્ષણો સુધી ચુપ. પછી મેં પૂછ્યું:

“ખબર નહીં આવી જીવવાની રીત તમે કેમ હાંસિલ કરી દોસ્ત, પણ મને જે ફોન-મેસેજ મળતાં હોય એ સૌને શું જવાબ આપું?”

પ્રદીપભાઈએ બહુ મજાની વાત કરી. – “હું સત્તર વર્ષથી વાંચું છું. રોજે રાત્રે એક વાગ્યે ઘરે પહોંચું પછી વહેલી સવાર સુધી વાંચું. તમે મને મદદ કરવાં માંગતા હો, તો જ્યાં તમે મારા વિશે લખતાં હો ત્યાં એક વાત મારી તરફથી કહી દેજો કે – કોઈએ મને મદદ કરવી હોય તો તેઓ જાતે ગમે ત્યાંથી સારા પુસ્તકો ખરીદીને વાંચે. તમે વાંચશો તો અંદરથી બદલાઈ જશો અને કદાચ મારી જેમ વર્ષો સુધી વાંચશો તો તમારી નજર પોતાની જરૂરિયાતો અને ફરિયાદો ઉપર ઓછી રહેશે.”

આ છે સૌથી ઉંચી આઝાદી. પોતાની જાતની જરૂરિયાતોમાંથી પાયાની જરૂરને કાઢતાં બાકી જ્યાં-જ્યાં નજર ફરે ત્યાં-ત્યાં બધું જોઇને અંદરથી એક જ જવાબ મળે કે : “અહીં કેટલું બધું છે જેની મારે જરૂર જ નથી!”

મારે પ્રદીપભાઈને મહાનતાના શિખર પર બેસાડવા નથી. કોઈ મોટીવેશનથી પ્રચુર વાતો કરીને સૌની અંદર કોઈ લાગણીઓ ઉભી નથી કરવી. મારે કહેવું છે કે આ વાતમાંથી જે સત્વ હોય તે લઇ લો. જે સમજાય તે તમારું. 📖